“Justisa no Moris Diak, Mehi Ne’ebe Difisil Realiza”

,

Jornal Independente - Segunda-feira, 02 Setembru 2013

La Sente, tinan 14 liu tiha on, maibe memoria ba luta ukun rasik an sei iha povu nia hanoin, 30 Agostu 1999 mak loron ba povu Timor-Leste atu determina futuru rasik ba referendum.

Iha momentu ne’eba, povu ho aten brani hakat ba sentru votasaun maske la’o ho ameasadu, senti hameasa la’o iha frasku laran, povu terus no susar tamba luta ba liberdade, maibe buat hotu ne’e sai hanesan memoria no istoria.

“Hau nu’udar sidadaun ida hau orgullu tebes katak ita ukun an tinan 14, maibe iha buat barak mak ita tenki hadia, liliu ekonomia rural, seguransa iha kapital Dili no iha Distritu balun, komunidade barak mak sei preokupa tanba seidauk senti ukun an ne’e,” dehan Aderito da Costa (32) iha komemorasaun loron konsulta popular, iha palasiu Governu.

Nia dehan, nu’udar sidadaun diak, nia kontinua hakilar ba ukun nain sira atu hadia, laos atu destroi maibe atu fanu lider sira, liu-liu Primeiru Ministru Xanana Gusmao neebe uluk hamutuk ho povu to’o ukun rasik an.

Nia mos dehan, Kay Rala Xanana Gusmao hatene liu povu nia susar no terus, maibe nia trsite tanba nu’udar komandante funu, nia (xanana) fiar liu no defende Ministru balun ne’ebe la hatene servisu. Iha parte seluk, Calistro dos santos ho idade 34, preokupa mos kona ba realidade moris ne’ebe la refleta tinan 14 Timor-Leste ukun rasik an, maibe tuir nia, moris laiha justica ba povu ki’ik, katak ema balun deit mak oras ne’e goja iha ukun rasik an, ema barak mak terus no susar, maibe realdiade ema barak mak oras ne’e moris diak, pior liu, nia dehan, ema uluk terus, terus nafatin, maibe ema ne’ebe uluk diak lakohi ukun an, oras ne’e riku ba beibeik, ne’e justica ino lia los iha ne’ebe.

 “Ne’e mak justisa? Hau senti laiha, karik justisa ba ema balun deit,” dehan nia ho triste. Entertantu, Primeiru Ministru Xanana Gusmao husu ba jerasaun foun atu kria pas iha nasaun, tanba jerasaun tuan funda hela nasaun no husik ba jerasaun foun kontinua ldiera nasaun didiak ho dignidade.

“Tanba funu ida ne’e uniku iha rai klaran tomak, uniku tanba ita mesak, la simu aoiu husi ne’ebe deit, ohin dadaun ita manan dadaun ona ho ita nia ran no ruin, tanba ne’e mak ita nia ruku soin no buat hotu ne’ebe ita lakon, tanba ne’e mak ohin selebra simples tebe-tebes,” Katak xefe Governu liu husi nia diskursu, Sesta (30/8), iha Palasio Governu.

Iha selebrasaun loron konsulta popular 30 Agostu liu ba, vitima no familia vitima 1999 ezije ba Governu atu kria lei reparasaun ba vitima sira, tanba to’o oras ne’e familia vitima sira hein hela justisa, tanba estadu no governu la tau importansia. Tuir Joao da Silva “Choque” informa katak, Governu Timor-Leste tenki iha inisiativa hodi importansia ba kazu krime grave 1999, tanba to’o oras ne’e governu halu hela.

 Joao Choque dehan, rekonsiliasaun importante ba Timor-Leste no Indonezia, atu nune’e estadu Indonezia bele loke kazu 1999, atu nune’e bele sulan autores kriminozu sira ba komarka, tanba Timor oan lubuk ne’ebe apoia integrasaun oras ne’e sai sidadaun Indonezia.

.