Krize 2006, kazu veteranus PR Taur: “La’os kulpa ha’u nian”

.

Jornal Nacional Diário - 10 de novembro de 2015

Prezidenti Repúblika (PR) Taur Matan Ruak, deklara katak, veteranus sira mak sempre kria konflitu sira ne’ebé mak iha Timor Leste (TL), inklui krize 2006 to’o mai kazu Mauk Moruk nian ne’ebé akontese iha 2015.

“Krize 2006 ne’e sé mak halo? Veteranu mak halo. Alfredo mós veteranu mak halo no foin lalais Mauk Moruk mós veteranus mak halo,” afirma Xefi Estadu Taur Matan Ruak, iha diálogu komunitária ho komunidade sira iha suku Taitudak, Postu Administrativu Alas, Munisipiu Manufahi, Segunda feira (9/11), hodi hatán ba preokupasaun komunidade sira nian ne’ebé mak kestiona konaba problema veteranus nian ne’ebé mak to’o oras ne’e seidauk resolve, sai kauza ba konflitu iha laran.

Taur Matan Ruak fundamenta katak, problema iha TL kona-ba veteranus, barak mak seiduak resolve i problema veteranus ne’e, problema bo’ot iha TL no la fasil atu rezolve lalais.

Maibé Tuir Xefi Estadu ne’e katak, kazu veteranus ne’e, tenki rezolve lalais, tanba kuandu la rezolve, Timor sei la ba oin.

Taur Matan Ruak fundamenta katak, difikuldades sira ne’ebé iha la’os kulpa Timoroan sira ne’e, maibé ema mak hakarak hafahe Timor-oan sira.

Ne’eduni tenik Taur Matan Ruak, agora dadauk Timor-oan tenki matan moos ona ho buat sira ne’e hotu, no sei la fó ulun ba ema atu sama bei-beik ona.

“Ha’u uluk sei Jeneral, sira dehan ha’u mak fahe lorosa’e-loromonu, ha’u sai husi Jeneral, ha’u ba hateten ba Prezidentia katak, ha’u sai ha’u ba kandidata-an ba Prezidenti, maibé Prezidenti dehan, entaun problema 2006 no lorosa’e-loromonu. Ha’u dehan, Timor Laiha lorosa’e loromonu, se uluk Timor ne’e rua karik, Timor la ukun-an,” Taur Matan Ruak esplika.

Xefi Estadu ne’e relata, problema veteranus ne’e iha oin rua, ida mak veteranus sai fator hafahe ema entre sira ne’ebé simu osan no la simu osan.

Taur Matan Ruak haktuir, ema sira ne’ebé mak seidauk simu osan veteranus nian, laran moras fali ema sira ne’ebé mak simu ona osan husi Estadu kada fulan.

Taur Matan Ruak dehan, foin dadauk Governu fó dekretu lei ida kona-ba veteranus, maibé Xefi Estadu ne’e dehan, nia lakohi promulga, tanba lei ne’e, kontráriu ho estatutu veteranus.

Eis jeneral ho fitun rua ne’e afirma, veteranu balun hato’o keixa ba nia katak, agora dadauk ne’e veteranu folin laiha ona, maibé Xefi Estadu ne’e hatán ba sira katak, veteranu folin bo’ot iha nasaun ida ne’e, tanba Prezidenti mós ema veteranu, Primeiru Ministru veteranu no Prezidenti Parlamentu Nasionál mós veteranus.

“Veteranus la’os la folin ka la forte la’e, veteranus aikiu mak la iha, tanba haluha malu ona. Ha’u sei terus no mate ho imi, tanba ne’e ita ne’e sei la so’e malu,” tenik Taur Matan Ruak.

Nia hatutan, veteranus ne’e problema bo’ot iha nasaun ida ne’e, maibé jerasaun tuan sira sei la husik problema ida ne’e ba jerasaun foun sira mak atu rezolve.

Nia dehan, atu hamentin paz no estbilidade, kontribuisaun husi povu tomak nian importante, tanba hamutuk ema labele fahe Timor oan.

Taur Matan Ruak afirma katak, atu hetan moris di’ak, tenki aprende husi buat ne’ebé sala, tanba moris ne’e tenki infrenta duni dezafiu no husi dezafiu mak bele manan buat hotu.

“Bainhira ha’u atu sai husi forsa, Prezidenti Ramos Horta husu ha’u dehan, mala’e atu sai ona, imi prontu ka la’e garante seguransa, ha’u dehan ba Prezidente katak, nasaun rua ami bele duni sai, bandidu sira ne’e atu labele tanba saida,” informa Taur Matan Ruak.

Iha okaziaun ne’e Justino Fernandes, nu’udar komunidade husi suku ne’e hateten katak, PR Taur Matan Ruak katak, veteranus sira ne’ebé mak merese atu hetan 8 a 14, la hetan maibé sira ne’ebé mak la merese atu hetan ida ne’e, tanba luta tinan ida de’it, maibé sira hetan fali.

“Ami haree katak, ema sira uluk Indonesia halo atan, agora atan nafatin, ikus mai ita nia maluk sira halo diskriminasaun, tanba ita nia maluk sira uluk tabele ho Indonesia, agora moris di’ak nafatin, veteranus sira ne’ebé mak laiha kbi’it, sai atan nafatin, ami veteranus atan-atan ba bei-beik”, katak Justino.

Alénde ne’e, Silveiro da Costa, lamenta katak, nia hatama ona dokumentus veteranus hatama iha 2005, maibé to’o agora la sai, tanba Komisaun Homenajen konsidera nia hanesan oportunista.

“Ha’u lahatene oportunista ne’e saida, ha’u nunka hanoin aat ba nasaun ida ne’e, maibé ha’u fó-an tomak ba luta,”dehan Silveiro da Costa.cos

.